جامعه سلامت

خار پاشنه يكي از رايج‌ترين علل درد پاشنه پا است كه با درد و التهاب نوار بافتي‌ ضخيمي، موسوم به پلانتار فاسيا يا آرنگ يا رباط كف پا، همراه است كه از ابتدا تا انتهاي كف پا كشيده شده است و استخوان پاشنه را به پنجه و انگشتان وصل مي‌كند. براي بهبود بيماري پاشنه دردبايد به پزشك مراجعه كرد.

خار پاشنه چيست و چگونه به وجود مي آيد؟

اصطلاح خار پاشنه اين تصور را ايجاد مي‌كند كه با يك برجستگي استخواني تيز در پايين پاشنه مواجه هستيم كه با فرو رفتن به كف پا موجب بروز درد مي‌شود؛ حال آن كه خار پاشنه‌ي دردناك در حقيقت پي‌آمد آسيب ديدن بافت نرم كف پا به شمار مي‌رود. در ادامه براي رفع اين سردرگمي به توضيح بيشتر مي‌پردازيم. خار پاشنه نام متداول‌تر عارضه‌اي است كه در علم پزشكي از آن با اصطلاح پلانتار فاسياتيس ياد مي‌كنند. پلانتار فاسياتيس دانش‌واژه‌اي موقعيت محور است كه به كف پا (براي مثال زگيل‌هاي كف پا) اشاره مي‌كند. بافت فاسيا در سراسر بدن قرار دارد. فاسيا در كنار رباط‌ها (ليگامان‌ها) و تاندون‌ها حركت دادن بدن را امكان‌پذير مي‌سازد.

پلانتار فاسيا (فاسياي كف پا) از پايه پاشنه شروع مي‌شود و از قوس كف پا تا پنجه امتداد دارد. عملكرد اصلي پلانتار فاسيا حمايت كردن از قوس كف پا است. پلانتار فاسيا نوار فيبري ضخيم از بافت اتصال دهنده‌اي است كه از سطح انتهايي كالكانئوس (استخوان پاشنه) آغاز مي‌شود و در كف پا به سمت پنجه امتداد دارد. پلانتار فاسيا اجازه نمي‌دهد قوس كف پا از اندازه معيني بيشتر صاف شود. زماني كه در پلانتار فاسيا پارگي‌هاي بسيار كوچك به وجود بيايد يا ملتهب شود عارضه التهاب پلانتار فاسيا رخ مي‌كند. در صورت به تأخير افتادن فرايند بهبود التهاب پلانتار فاسيا يا ماندگاري آسيب، بدن بافت صدمه ديده و ضعيف را با استخوان ترميم مي‌كند. فاسياي آسيب ديده معمولاً به واسطه‌ي فعاليت فيبروبلاستيك ظرف دست‌كم شش هفته بهبود مي‌يابد اما اگر آسيب وارده طي اين مدت برطرف نشد، ياخته‌هاي استخوان‌ساز به اين ناحيه فرستاده مي‌شوند. اين ياخته‌ها تشكيل استخوان مي‌دهند و نتيجه نهايي به وجود آمدن استخوان (كلسي شدن يا انباشت املاح كلسيم) درون پلانتار فاسيا يا چسبيده به استخوان پاشنه است. اين شكل‌گيري‌هاي استخواني را خار پاشنه مي‌گويند.

علائم و نشانه هاي خار پاشنه

بيماران مبتلا به خار پاشنه اغلب در ناحيه زير پاي خود، مخصوصا در زير قسمت جلويي پاشنه احساس درد و سوزش كف پا دارند. آنها اغلب درد پاشنه پا دارند. درد خار پاشنه از ناحيه پاشنه پا شروع شده و به سمت ناحيه كمان پا ميرود ، علائم خار پاشنه پا از قرار زير است:

درد درناحيه زيرپا نزديك به پاشنه پا

درد هنگام برخاستن ازخواب و بعد از يك دوره استراحت يا بعد از رانندگي در طولاني مدت كه اين درد بعد از چند دقيقه پياده روي كاهش ميابد دردهاي شديد بعد از انجام (نه درحين ) فعاليت و ورزش درد خار پاشنه و كف پا از ناحيه پاشنه شروع ميشود و به سمت ناحيه كمان پا منتقل مي شود اگرچه اين درد ممكن است فقط در ناحيه كماني پا احساس شود. درد كف پا هنگام اولين ايستادن بعد از يك دوره استراحت شديدتر مي شود اكثر افرادي كه دچار مشكل خار پاشنه هستند دراول صبح بعد از خواب با اولين قدم روي زمين،درناحيه كف پا احساس درد ميكنند بعد از چند دقيقه پياده روي درد اين ناحيه كمتر ميشود و به صورت كامل ازبين ميرود و امكان بازگشت درد با پياده روي وايستادن هاي طولاني مدت وجود دارد.اگرعصب پا دچار آسيب ديدگي شود باعث تورم ميشود و مي تواند علت درد كف پا باشد و اين درد ممكن است به مچ پا منتقل ميشود. درمراحل اوليه خار پاشنه و كف پا درد معمولا بوسيله استراحت و بي حركتي پا به سرعت كاهش ميابد اما هنگامي كه اين عارضه پيشرفت كرد زمان بيشتري نيازاست تا درد كاهش يابد .

دلايل بروز خار پاشنه

در اصل، خار پاشنه با وارد شدن فشار يا وزن بيش از حد بر تاندون ايجاد مي شود و يك نيروي كششي در جايي كه تاندول به پاشنه متصل شده ايجاد مي شود. تحميل وزن بر پاشنه در فعاليت هايي مثل دويدن يا پرش باعث اين اتفاق مي شود. همچنين پوشيدن كفش نامناسب مي تواند علت خار پاشنه پا باشد. كف كفش هاي ارزان قيمت از داخل چندان مناسب نيست و باعث مي شود كه پا نحوه قرار گيري مناسبي نداشته باشد. از ديگر علت خار پاشنه پا مي توان به موارد زير اشاره كرد:

تحميل وزن اضافي از طريق ورزش: مخصوصا ورزش هايي كه شامل دويدن در مسافت هاي طولاني است، در آن پرش وجود دارد يا ورزش هايي كه حركات هاي ناگهاني در آنها بوجود مي آيد از علت خار پاشنه مي باشد. نرم و راحت نبودن كف كفش: مخصوصا اگر پاشنه پا لاغر باشد،( اغلب در بين افراد مسن)، كفش هاي شما نقش بالشتك نرم و محافظت كننده از پاها را بازي مي كنند. كفي مناسب و نرم براي دونده ها نيز حائز اهميت است.
تخت كفش هاي سفت، مانع از شكل طبيعي راه رفتن و از علل خار پاشنه پا هستند.
اضافه وزن باعث وارد شدن فشار بسيار زياد بر پاشنه مي شود.

كوچك بودن عضلات ساق پا: در صورتي كه عضلات ساق پا كوچك باشند، فرد دچار عوارض خار پاشنه مي گردد ، كوچك بودن عضلات ساق پا اغلب بر رباط پلانتار فاشيا نيز فشار وارد مي كنند، زيرا اين عضلات و تاندون ها به هم مرتبط هستند. بي حركت ايستادن مكرر صافي كف پا يا كم عمق بودن پا يا ناهنجاري هاي ديگر در پا
نرم نبودن بافت زير پاشنه به اندازه كافي، مخصوصا در بين افراد پير ايستادن هاي طولاني مدت فشارهاي مكرر از بين رفتن چربي پا با افزايش سن آسيب ديدگي

راه ها و روش هاي درمان خار پاشنه

كاهش و توقف فعاليت هايي كه باعث ايجاد فشار و شديد ترشدن درد مي شود اولين مرحله اي است كه باعث كاهش درد ميشود. براي پيشگيري از خار پاشنه در مورد فشارهايي كه در طول روز به پاهاي خود وارد مي‌كنيد مراقب باشيد. شما ممكن است نياز داشته باشيد كه ازانجام فعاليت هاي كه باعث قرارگرفتن پاها درسطوح سخت مي شود مانند دويدن جلوگيري كنيد. در ادامه روش گوناگون درمان خار پاشنه پا و همچنين درمان پاشنه درد ناشي از آن ، اعم از روش هاي سنتي، جراحي و غير جراحي بررسي شده اند :

درمان خار پاشنه با ماساژ

درمان خار پاشنه پا به شيوه طب سنّتي ماساژ يكي از بهترين راه‌ها براي درمان خار پاشنه پا و درمان درد كف پا، ماساژاطراف تاندون آشيل با يك روغن گرم (زيتون، سياهدانه، كنجد، هسته قيسي، نارگيل، شترمرغ، كوهان شتر، و. . . ) است. براي درمان خار پاشنه بهتر است اين كار شب‌ها قبل از خواب انجام شود و ماساژ تا جذب كامل روغن به پوست ادامه پيدا كند. اضافه كردن كمي فلفل، دارچين يا زنجبيل به روغن و كشيدن يك پلاستيك فريزر روي محل ماساژ، اثر درماني را بسيار بيشتر مي‌كند معمولا كاهش درد از همان روز اول ملموس است و كم‌كم كامل مي‌شود. اغلب، تداوم روغن مالي، به تنهايي بيماري را درمان مي‌كند.

گرم نگه‌ داشتن موضعي

پيشنهاد ما آن است كه به جاي استفاده از پدهاي معمول، تكه‌هاي پشم در كفش خود و زير پاشنه پا قرار دهيد و اثرات درماني فوق‌العاده آن را مشاهده كنيد. پوشيدن جوراب پشمي، استفاده از كرسي در فصل سرما و ايستادن روي آجر داغ هم راه‌هاي مناسب ديگري هستند.

حجامت يا زالواندازي محل خار پاشنه

انجام اين دو كار با كاهش سريع التهاب در پاشنه، اثر بسيار عالي در از بين رفتن بيماري دارد اكثر مواقع يك بار زالو‌اندازي يا حجامت كافي است؛ اما در صورت ضرورت تكرار مي‌شود. محل انجام حجامت يا زالو‌اندازي مي‌تواند دو طرف تاندون آشيل (به ويژه سمت داخل پا) باشد.

پرهيز از مصرف غذاهاي سرد

همان‌طور كه گفتيم خار پاشنه پا بيماري سردي است؛ بنابراين بيمار در حد امكان از غذاهاي گرم استفاده كند؛ خار پاشنه سريع‌تر بهبود پيدا خواهد يافت. براي مثال: تداوم در مصرف سير، درد خار پاشنه را بهبود خواهد داد. بنابر همين استدلال، مصرف غذاهاي سردي - از جمله بيشتر لبنيات - براي بيمار مضر خواهد بود.

استفاده از كلسيم‌هاي طبيعي

با آنكه گفتيم كه خار پاشنه حاصل رسوب غير‌طبيعي كلسيم در استخوان پاشنه است انتظار مي‌رود كه مصرف غذاهاي حاوي كلسيم بيماري را تشديد ‌كند؛ اما به نحو جالبي، مصرف خوراكي كلسيم‌هاي طبيعي شدت بيماري را كم و آن را به تدريج درمان مي‌كند.

كمپرس يخ خار پاشنه

بيمار مي‌تواند با چند بار قرار دادن كمپرس يخ در روز، هر بار به مدت 20 دقيقه، التهاب پاشنه را كاهش دهد. البته به هيچ وجه نبايد يخ را مستقيم روي پوست گذاشت و حتماً بايد حوله نازكي را بين يخ و پاشنه قرار داد.

حركت‌ هاي كششي براي درمان خار پاشنه

انجام حركت‌هايي كه موجب كشش عضله‌هاي ساق پا مي‌شود، درد را تسكين مي‌دهد و به بهبودي بيمار كمك مي‌كند. در ادامه دو نمونه از ورزش هاي مفيد براي درمان خار پاشنه و درمان درد كف پا آورده شده است :

روبه‌روي ديوار بايستيد. يك زانو را صاف نگهداريد و پاشنه‌ي آن پا را روي زمين بگذاريد. زانوي ديگر را خم كنيد. تاندون آشيل و قوس كف پا هنگام خم شدن كشيده مي‌شوند. اين حالت را 10 ثانيه حفظ كنيد، سپس استراحت كرده و زانو را صاف كنيد. اين حركت را 20 بار بر روي پاشنه پاي دردناك انجام دهيد. كشيده شدن كامل زانو هنگام انجام اين حركت كششي جهت درمان پاشنه درد بسيار مهم است.

حركت‌ هاي كششي براي درمان خار پاشنه

پاي آسيب ديده را روي پاي ديگر بگذاريد. كف پا را با دست سمت پاي آسيب ديده بگيريد و انگشتان پا را رو به عقب و سمت ساق پا بكشيد. به اين ترتيب فشار/ كشش مناسبي به قوس كف پا/ آرنگ كف پا وارد مي‌شود. شست دست آزاد را با ملايمت از چپ به راست روي قوس كف پاي آسيب ديده بكشيد تا وضعيت كششي مناسب را بيابيد، در چنين حالتي بايد آرنگ كف پا را به محكمي سيم گيتار حس كنيد. حالت كشش را براي 10 ثانيه حفظ كنيد. اين حركت را 10 بار انجام دهيد. اين حركت‌هاي كششي را دست كم سه نوبت در روز انجام دهيد، توجه داشته باشيد كه تكرار بيش از اندازه اين حركات مفيد نيست. مهم‌ترين زمان‌هايي كه بيمار بايد حركت كششي را انجام دهد، صبح‌ها پيش از برداشتن نخستين گام و شروع راه رفتن و همچنين پيش از ايستادن پس از نشستن براي مدتي طولاني است.

داروي درمان خار پاشنه

داروهايي مانند ايبوپروفن وناپروكسين باعث كاهش درد والتهاب ميشود استفاده اين داروها براي مدت بيشتر از 1 ماه بايد حتما زير نظر پزشك باشد.

تزريق جهت درمان خار پاشنه

در برخي موارد براي كاهش التهاب و آرام كردن درد بيمار كورتيكواستروئيد تزريق مي‌شود. مايع شامل استروئيد، داروي بي‌حسي يا تركيبي از اين دو در دردناك‌ترين قسمت آرنگ كف پا تزريق مي‌شود و بلافصله پس از انجام تزريق، محل تزريق پانسمان مي‌شود. از بيمار خواسته مي‌شود تا هر زمان كه راحت بود، فعاليت‌هاي معمول خود را از سر بگتزريق جهت درمان خار پاشنه.

كفي و كفش طبي مخصوص خار پاشنه

كفش هايي كه داراي پاشنه هاي پهن،نرم هستند ميتوانند باعث كاهش درد هنگام پياده روي و ايستادن شوند. زمانيكه پاي خود را روي زمين قرار ميدهيد و قدم برميداريد فشاري بر روي كف پا ايجاد مي شود كه باعث ايجاد پارگي كوچك در بافت هامي شود.استفاده از كفش هايي با پاشنه هاي نرم و يا كفي هاي طبي ميتواند باعث كاهش اين فشارها شود و از پارگي بيشتر بافت جلوگيري ميكند

درمان خار پاشنه با فيزيوتراپي

پزشك تمرينات فيزيوتراپي را براي كشش ماهيچه هاي پشت ساق پا وكف پا به بيماران توصيه ميكند تمرينات فيزيوتراپي علاوه برتمرينات كششي واستقامتي شامل درمان هايي مانند استفاده ازيخ،ماساژويامصرف داروهايي براي كاهش التهابات اطراف كف پا، ليزر درماني ، الكترو تراپي و شاك ويو تراپي است است.

درمان خار پاشنه با شاك ويو تراپي

در شاك ويو درماني امواج سونار با فركانس بالا به طور مستقيم روي خار پاشنه يا ناحيه اطراف آن فرستاده مي‌شود. اين امواج صوتي از انرژي بسيار زيادي برخوردار هستند و بافت تاندون آسيب ديده را تحريك مي‌كنند. تصور بر اين است كه چنين تحريكي فرايند التيام را شتاب مي‌بخشد و مانع التهاب مزمن مي‌شود. معمولاً دست‌كم 4 تا 8 جلسه درماني بايد طي شود تا علائم بهبود آشكار شود.

جراحي خار پاشنه

چنانچه علائم خار پاشنه با روش‌هاي غير جراحي تسكين نيابد، به ناچار براي درمان آن به عمل جراحي روي آورده مي‌شود. اكثر جراحان از بيمار مي‌خواهند تا دست‌ كم ۹ ماه درمان‌هاي محافظه‌ كارانه‌ اي مانند تزريق، فيزيوتراپي، استفاده از كفي و... را ادامه دهد و سپس عمل جراحي در صورت اثربخش نبودن آن روش‌ها انجام مي‌شود. سندرم خار پاشنه داراي دو جنبه حائز اهميت است كه بايد در زمان جراحي مد نظر قرار گيرد:

" سفت" بودن رباط (ليگامان) پلانتار فاسياوجود خار (زائده استخواني) در پاشنه
جراح اين دو مؤلفه و همچنين علائم را ارزيابي مي‌كند تا بهترين روش جراحي را براي درمان قطعي خار پاشنه انتخاب كند.

اصل مشترك تمامي جراحي‌هاي خار پاشنه افزايش طول رباط پلانتار فاسيا است. اين رباط را مي‌توان يا به صورت عرضي برش داد يا قسمتي از آن را جدا كرد. شايان ذكر است كه تنها بخشي از اين رباط بريده يا جدا مي‌شود، چون قطع يا برداشتن كامل آن به ناپايداري پا مي‌انجامد. اما مؤلفه دوم به برداشتن خار پاشنه‌ي موجود مربوط مي‌شود. خار پاشنه غالباً علامت ثانويه سفت شدن رباط پلانتار فاسيا است و معمولاً به تنهايي مسبب بروز درد در پاشنه نيست. بنابراين برداشتن خار پاشنه به اندازه ، موقعيت، راستاي قرارگيري (تيزي رو به جلو يا عقب)، وجود شكستگي و يا علائم بيمار بستگي دارد.
سه روش اصلي جراحي پلانتار فاسيا عبارت‌اند از:

آزادسازي باز پلانتار فاسيا (و برداشتن خار پاشنه). جراح در اين روش با ايجاد برش به رباط و همچنين خار پاشنه دسترسي مستقيم پيدا مي‌كند. اين برش را مي‌توان داخل پا يا پايين كف پا ايجاد كرد.آزادسازي پلانتار فاسيا از طريق ايجاد كوچك‌ترين برش ممكن. اين روش معمولاً از طريق ايجاد چند برش بسيار كوچك در ناحيه‌هاي مختلف روي قوس كف پا انجام مي‌شود كه در نهايت به آزاد شدن رباط كف پا مي‌انجامد. اين روش نيز مانند روش فوق بر آزادسازي رباط متمركز است. اين برش‌ها معمولاً روي پايين كف پا ايجاد مي‌شود، اگرچه جراح مي‌تواند از يك سمت نيز به رباط دسترسي پيدا كند.آزادسازي اندوسكوپي پلانتار فاسيا. در آزادسازي اندوسكوپي نيز برش‌هاي كوچكي (در داخل و گاهي اوقات خارج) پا ايجاد مي‌شود و حين عمل مي‌توان فرايند را با استفاده از دوربين‌ها و وسايل مخصوص تحت نظر داشت و مشاهده كرد. خارهاي استخواني را معمولاً نمي‌توان با عمل اندوسكوپي خارج كرد، اما مزيت بزرگ اين روش در كوچك بودن برش و فاصله داشتن آن از كف پا است و در نتيجه جراح مي‌تواند به سرعت بيمار را به حركت وا دارد.

جامعه سلامت