جامعه سلامت

آموختن روش‌هاي محافظت از خود، شايد مهمترين كاري باشد كه والدين براي فرزندانشان انجام مي‌دهند؛ حتي مهمتر از فراهم كردن خورد و خوراك و پوشاك مناسب. البته همين‌ مهمترين وظيفه، سختترين هم هست؛ چون اگر قرار باشد همه خطرات پيرامون كودك را به او توضيح بدهيد، اين كار آثار رواني نامطلوبي به جا مي‌گذارد؛ در واقع كودك ديگر به هيچ چيز و هيچ كس اعتماد نخواهد داشت و يك احساس اضطراب و ترس هميشگي، با او همراه خواهد بود. اما اين امر اتفاق مي افتد `و متاسفانه كساني كه مرتكب اين عمل مي شوند اغلب از نزديكان كودك هستند (و اكثرا عضو همان خانواده)

حتما بخوانيد: آزار جنسي كودكان: پيشگيري، مقابله و درمان

امكان سواستفاده جنسي از كودك، چيزي است كه اكثر والدين ترجيح مي دهند درباره آن فكر نكنند. آموختن روش‌هاي محافظت از خود، شايد مهمترين كاري باشد كه والدين براي فرزندانشان انجام مي‌دهند؛ حتي مهمتر از فراهم كردن خورد و خوراك و پوشاك مناسب.

كودكان قرباني غالبا احساس مي كنند كه اگر فاش كنند مورد سو استفاده قرار گرفته اند گناهشان دو چندان مي شود، بنابراين پرسشهاي آنها ممكن است غير مستقيم و حاوي سرنخهاي پنهاني باشد:

آيا بايد به او اجازه دهم مرا ببوسد؟

آيا حتما بايد روي زانوي عمو بنشينم؟

آيا ممكنه رازداري كار اشتباهي باشه؟

آيا درسته كه كسي به وسط پاهاي من دست بزنه؟

آيا همه كارهاي عمو يا بابابزرگ درسته؟

اين قبيل پرسشها مي تواند نشانه سو استفاده جنسي باشد كه يكي از مخربترين شيوه هاي بهره كشي از كودكان است. بدبختانه اغلب يكي از نزديكان كودك در اين امر دخيل است كه مي تواند با ايجاد يك پوشش عاطفي بر پايه تركيبي از راز داري و تهديدهاي ضمني ، موضوع را مخفي نگه دارد.

كودكان ممكن است از صحبت كردن بترسند، پس حواستان به پرسشهايي كه ممكن است نشانه آن باشند كه كسي دارد از معصوميت كودك شما سو استفاده مي كند باشد.

نشانه هاي محتمل در كودكاني كه مورد آزار جنسي قرار گرقته اند:

در مورد ساير علايمي نيز كه كودكتان نشان مي دهد حساسيت به خرج دهيد، مانند:

گوشه گيري

خودداري از غذا خوردن

اكراه داشتن از روبرو شدن با يكي از بستگان

كابوس ديدن

مشكل در راه رفتن يا نشستن

اجتناب ناگهاني از شركت در فعاليتهاي ژيمناستيك يا فعاليتهاي بدني،

شب ادراري

تغيير ناگهاني در اشتها

خوردن چيزهاي خاص و نشان دادن رفتارها و اطلاعات جنسي غيرمعمول

مشغول شدن بيش از حد با ناحيه تناسلي

خط خطي كردن ناحيه تناسلي يا وسط پاها در نقاشي ها

استفاده از رنگهاي تيره، سياه و يا تيره كشيدن بعضي از افراد در نقاشي

آموزش مقابله با تجاوز به كودك

راههاي فرار از يك موقعيت و يا وضعيتي كه ممكن است سو استفاده جنسي در آن رخ دهد را به كودكتان بياموزيد. اگر از گفتن اين خطرات صرف‌نظر كنيد، باز هم اين كارتان عواقب خاص خودش را خواهد داشت. به گفته كارشناسان، در چنين مواردي بايد خيلي حساب شده و منطقي با بچه‌ها صحبت كرد. بهترين راه اين است كه خطراتي را كه در كمين بچه‌هاست با زباني قابل فهم براي آن ها توضيح داد،مي توانيد براي اين كار از داستانها و يا سناريوهايي نه چندان ترسناك استفاده كنيد، و بلافاصله روش‌هاي پيش گيري از اين خطرات را هم به آنها آموزش داد. در اين خصوص مي‌توان به ۱۱ مهارت مهمي كه پدران و مادران وظيفه دارند به فرزند خود آموزش بدهند، اشاره كرد.

احساس امنيت: بايد به فرزند خود بياموزيد كه هر انساني حق و حقوقي دارد؛ از جمله حق نفس كشيدن، حق زنده ماندن و بسياري حقوق ديگر. كودك بايد بداند كه حق امن ماندن و امنيت داشتن جزو حقوق طبيعي اوست و ديگران وظيفه دارند اين حق او را به رسميت بشناسند و رعايت كنند. خطراتي را كه در كمين بچه‌هاست با زباني قابل فهم براي آن ها توضيح دهيد،مي توانيد براي اين كار از داستانها و يا سناريوهايي نه چندان ترسناك استفاده كنيد.

ليست بهترين مراكز مشاوره كودكان در تهران

مركز مشاوره كودك در شمال تهران

مركز مشاوره كودك در جنوب تهران

مركز مشاوره كودك در غرب تهران

مركز مشاوره كودك در شرق تهران

محافظت از بدن خود: سو استفاده جنسي به تدريج شروع مي شود. با تماسهاي خوب آغاز مي شود، بعد نوبت به تماسهاي مشكوك مي رسد و سپس تماسهاي بد انجام مي شود. كودك بايد بداند كه صاحب تمام بدن خود است و كسي حق ندارد بدون رضايت او و والدين‌اش، بدن وي را لمس كند.

كمك گرفتن از ديگران در برابر باج‌گيرها: افرادي كه از بچه‌ها باج‌گيري مي‌كنند از لحاظ رواني افرادي ترسو هستند كه در برابر جمع هراسان مي‌شوند و پا به فرار مي‌گذارند. بايد به كودك خود آموزش دهيد كه در چنين مواردي از دوستان نزديك خود كمك بگيرد و حتما مساله را با مسئولان مدرسه يا با پدر و مادر در ميان بگذارد. البته حتما به كودك بگوييد در مواردي كه باج‌گيرها براي او تهديد جاني داشتند مقاومت نكند. گاهي بچه‌ها از ترس اين كه به خاطر از دست دادن وسايل‌شان توسط والدين خود تنبيه شوند، به هيچ عنوان تسليم نمي‌شوند و اين بسيار خطرناك است.

گفتن حقيقت: معمولا سو استفاده جنسي همراه با فريب، تهديد و يا حتي تماسهاي لذت بخش است. اگر با فرزند خود مرتب صحبت كنيد و هميشه به او يادآور شويد كه پشتيبان هميشگي او در زندگي هستيد، كودك هم ياد مي‌گيرد مشكلات و رازهاي خود را با شما در ميان بگذارد و از شما كمك بگيرد.

مورد قبول قرارگرفتن: اگر فرزند شما مساله‌اي را كه او را آزار مي‌دهد يا باعث اضطراب او مي‌شود براي شما تعريف كرد حتي اگر خيلي هم پيش‌پا افتاده بود هيچ‌گاه به او نخنديد يا واكنشي نشان ندهيد كه او احساس حماقت كند چون اين كار شما باعث مي‌شود كودك كم‌كم مشكلات خود را بروزندهد و اگر زماني مورد آزار و اذيت واقعي هم قرار گرفت با شما مشورت نكند.

رازدار نبودن: هميشه برنامه‌هاي تلويزيوني بچه‌ها يا حتي خود والدين، كودكان را به رازدار بودن تشويق مي‌كنند و به كودكان مي‌آموزند اين رازداري باعث اعتماد ديگران به آن ها مي‌شود اما بايد به فرزندان خود تاكيد كنيد كه هيچ رازي نبايد بين آن ها و افراد بزرگتر دور از چشم والدين وجود داشته باشد چون اكثر افرادي كه كودك آزاري مي‌كنند، به كودك مي‌گويند بوسيدن يا تماس بدني بين ما، رازي است كه غير از ما دو نفر كسي نبايد آن را بفهمد.

مهارت ” نه ” گفتن: برخي والدين به فرزندان خود مي‌آموزند كه هميشه بايد به حرف بزرگترها گوش كرد و هميشه حق با بزرگترهاست اما در واقع، اين آموزش كاملا غلط است و كودك بايد ياد بگيرد كه گاهي هم به خواسته‌هاي ديگران «نه» بگويد چون در غير اين صورت كودك خود را تسليم هر نوع خواسته‌ بيمارگونه و آزاردهنده‌اي خواهد كرد.

تاكيد بر ارزشهاي خانوادگي: ارزشهاي خانوادگي را به او بياموزيد. وقتي رفتار مشكوكي از يكي از افراد غريبه و آشنا ديديد. به كودك بگوييد :” ما توي خانوده مون از اين كارها نمي كنيم.” يا مثلا ” ما اين رفتارها رو نمي پسنديم” و فكر مي كنم خيلي از آدمهاي ديگه دنيا هم تاييدش نمي كنند . اين كار بايد در زمينه اي از واقعيت انجام شود. كودك بايد ببيند كه شما واقعا برخي رفتارها را عيب مي دانيد و به آنها نمي پردازيد؛ حتي اگر در حال مشاهده يك رفتار مشكوك توسط يكي از بستگان نزديك مانند پسر خاله و يا پسر عمويش است. گرچه اين كار گاهي بسيار مشكل است اما كودك بايد بداند كه ارزشهاي خانواده او و قوانيني كه در خانه آنها وجود دارد حتي با قوانين خانواده عمو و خاله فرق دارد. بيشتر روي ارزشهاي خانوادگيتان تاكيد كنيد. اين كار نيز بايد در محيطي آرام و بدون ترس و سختگيري انجام بگيرد.

مخالفت با تماس بدني: هر كودكي بايد بداند كه هيچ كس حق ندارد او را به زور ببوسد يا در آغوش بگيرد. بايد به فرزند خود بياموزيم كه اگر فردي او را مجبور به انجام چنين كارهايي كرد، حتما به پدر و مادر يا بقيه اعضاي خانواده اطلاع دهد.

صحبت نكردن با غريبه‌ها: كودكان هيچ‌گاه نبايد با افراد غريبه صحبت كنند يا هديه‌اي از آن ها دريافت كنند حتي يك شكلات يا آدامس. البته به كودك خود آموزش دهيد كه گاهي استثناهايي هم وجود دارد. مثلا اگر در خيابان گم شد، بايد پيش مغازه‌دارها يا پليس برود و از آن ها كمك بخواهد.

قانون‌شكني: به كودكان خود آموزش بدهيد كه در مواقع خطر اجازه دارند هر قانوني را زير پا بگذارند. حتما به آن ها بفهمانيد كه در شرايط بحراني هر كاري براي نجات خود انجام دهند، با پشتيباني كامل شما همراه است. مثلا مي‌توانند فرار كنند، خيلي بلند فرياد بكشند، دروغ بگويند و…

راهكارهايي براي آماده كردن كودك براي مقابله با وضعيت هاي مشكوك به تعرض جنسي:

- راههاي فرار ازيك موقعيت و يا وضعيتي كه ممكن است سو استفاده جنسي در آن رخ دهد را به كودكتان بياموزيد، مي‌توانيد براي اين كار از داستان‌ها و يا سناريوهايي مانند مثال زير استفاده كنيد:

مامان سپيده و سارا آن‌ها را براي خريدن نوشابه به سوپر محل فرستاده، آن‌ها بار‌ها براي خريد به اين فروشگاه رفته‌اند. وقتي آن‌ها وارد مي‌شوند همسايه كه پيرمرد است آن‌ها را براي خوردن بستني به خانه‌اش دعوت مي‌كند. وقتي آن‌ها دارند بستني مي‌خورند، پيرمرد شروع به ماليدن دادن پاي سارا مي‌كند. از كودك ۶ تا ۸ ساله‌تان بپرسيد اگر او به جاي بچه‌ها بود چه كار مي‌كرد؟ به چه كسي خبر مي‌داد؟ مي‌توانيد داستان را اين طور ادامه بدهيد كه اگر پيرمرد به آن‌ها بگويد: «اگر به كسي چيزي نگوييد من هر بار كه اينجا مي‌آييد به شما بستني مي‌دهم!» آن‌ها چه كار بايد بكنند. اگر آن‌ها را تهديد كند كه به صاحبخانه‌شان مي‌گويد كه آن‌ها را از خانه بيرون بكند، بچه‌ها بايد چه كار بكنند؟ خلاق باشيد؛ مثالهايي از اين دست فراوانند. شما مي‌توانيد با تاكيد بر آنچه خود بچه‌ها مي‌دانند به آن‌ها روشهاي مقابله را بياموزيد.

- فهرستي از كساني كه ممكن است كودك در صورت احساس خطر به آن‌ها پناه ببرد براي او مشخص كنيد (ترجيحاً از زنان و خانمهاي مورد اعتماد و در دسترس)

- حمام كردن كودك فرصت خوبي براي آموزش نقاط خصوصي بدن و راههاي محافظت از آن‌ها به كودك است. به كودكتان نشان دهيد كه شستن و تميز نگه داشتن اين ناحيه، براي سلامتي او اهميت دارد و در ضمن بايد مراقب باشد كسي به اين نقطه دست نزند. نشان دهيد كه شما هم فقط براي سلامتي و پاكيزه نگه داشتن او به اين نقطه دست مي‌زنيد. در سنين بالا‌تر، در صورتي كه او را به حمام مي‌بريد به او فرصت دهيد تا اين ناحيه را خودش بشويد.

- فرق بين لمس و تماس هاي خوب، بد و مشكوك را به كودك آموزش دهيد:

تماسهاي خوب:

بغل كردن

گرفتن دست‌ها

نوازش كردن مو‌ها براي ابراز لطف

بوسيدن معمولي به شيوه اقوام و نزديكان

ضربه ملايم به پشت براي تحسين و تشويق

معاينه توسط پزشك

تماسهاي مشكوك:

نيشگون گرفتن

قلقلك و لمس نقاط خصوصي بدن

دست‌دان همراه با نيشگون گرفتن دست

ماليدن پشت و كمر

بغل كردن طولاني مدت

تماسهاي بد:

نيشگون گرفتن پا‌ها و وسط پا‌ها

نوازش ناحيه تناسلي

ماليدن پشت و كمر يا هر نقطه از بدن به پشت و باسن

دست زدن به ناحيه تناسلي و سينه‌ها

آزار جنسي كودك چه عوارضي در پي خواهد داشت؟

شهرزاد برهان‌زاده؛ كارشناس‌ارشد روانشناسي تربيتي و عضو پژوهشكده خانواده دانشگاه شهيد بهشتي درخصوص عوارض اين آزار در سنين مختلف بر كودكان چنين تشريح كرد:

در كودكان ۴-۱ سال: اغلب فقدان آداب توالت، ترس از مردان و چسبيدن افراطي به مادر ديده مي‌شود.

قربانيان ۶ – ۴ سال: معمولاً با شكايت جسماني به پزشك مراجعه مي‌كنند. قرباني با احساس گناه شديد و قطع اميد از علاقه و توجه ديگران گاه مانند كودكي وحشي رفتار مي‌كند. نظافت و شستشوي جبري يا مرگ سمبوليك و تكراري والدين؛ از مراحل مهم بازي‌هاي كودك اين سن به شمار مي‌آيد.

كودكاني در سنين ۱۲ – ۹ سالگي: كه قرباني آزار جنسي مي‌گردند اكثراً به دليل مشكلاتي كه در صحبت كردن در مورد اين مسئله دارند، دچار واپس‌زني جنسيت و اختلال در هويت جنسي مي‌شوند. درگيري و اشتغال ذهني آنها با مسايل جنسي سبب مي‌شود كه گاهي به صورت بي‌شرمانه و توأم با پررويي، به توضيح واقعيات بپردازند.

والدين چه مواجهه‌اي داشته باشند؟

برهان‌زاده درخصوص نحوه مواجهه والدين با كودك خود، پس از ديدن علايم مذكور گفت: اولاً مهم است كه والدين از قبل در اين زمينه آموزش و دانش لازم را كسب كرده باشند؛ هر چند كه شايد بسياري از خانواده‌ها كسب اطلاع در اين زمينه را ضروري ندانند. اين روانشناس ادامه داد: بنابراين توصيه مي‌كنم كه حتماً والدين اطلاعات ابتدايي را در زمينه برخورد با كودكي كه احياناً به هر علتي مورد سوءاستفاده قرار گرفته است، بدانند؛ چراكه بزرگسالان با برخورد تند و حتي گاهي با تنبيه فيزيكي اين احساس را در كودك ايجاد مي‌كنند كه او مقصر است و اين امر سبب تنفر كودك از خودش خواهد شد و فكر مي‌كند موجودي دوست‌داشتني نيست.

از سؤال كردن‌هاي مكرر و توضيح خواستن از كودك خوداري كنيد

وي با تأكيد بر اينكه والدين پس از مطلع شدن، از سؤال كردن‌هاي مكرر و توضيح خواستن از كودك خوداري كنند، ادامه داد: لازم است والدين نقش حمايتي خود را به عنوان والد به فرزند نشان دهند؛ به‌طوري‌كه كودك بفهمد كه او مقصر نيست و كسي كه به او آزار رسانده است، گناه‌كار است. برهان‌زاده ادامه داد: آزار جنسي مي‌تواند آسيب جدي از نظر رواني به همراه داشته باشد و به همين جهت لازم است والدين كودك را به كلينيك‌هاي روانشناختي هدايت كرده و تحت درمان قرار دهند و از طريق مقامات قانوني اقدام كنند تا مجرم به مجازات خود برسد.

جامعه سلامت

راديو كودك